Jednostki miar wagi (masa, ciężar) używane w dawnej Polsce zamieszczę w poniższej tabeli. Uwzględnię w niej jednostki Nowopolskie i Staropolskie. Nowopolskie jednostki funkcjonowały po roku 1818, natomiast Staropolskie w latach 1764-1818. Podam nazwę jednostki, wartość jednostki względem innych jednostek oraz przybliżoną wartość w jednostkach metrycznych.
Nowopolskie jednostki miary (handlowe, ogólne i aptekarskie):
| Jednostka |
Wartość
do innych
jednostek |
Wartość w
jednostkach
metrycznych |
cetnar
kamień
funt
uncja
łut
drachma
skrupuł
gran
granik |
4 kamienie=100 funtów
25 funtów
16 uncji=32 łuty
2 łuty
4 drachmy
3 skrupuły
24 grany
5,5 graników
- |
40,55 kg
10,14 kg
0,405 504 kg
25,34 g
12,67 g
3,168 g
1,056 g
44,00 mg
8,000 mg |
funt aptekarski
uncja aptekarska
drachma aptekarska
skrupuł aptekarski
gran |
1 funt norymberski
1/12 funta aptekarskiego
3 skrupuły aptekarskie
20 granów aptekarskich
- |
0,35851 kg
29,88 g
3,7345 g
1,245 g
62,24 mg |
Staropolskie jednostki miary:
| Jednostka |
|
|
cetnar koronny
kamień koronny
funt koronny
funt gdański
funt warszawski
grzywna
łut
skojec
cetnar litewski
kamien litewski
funt litewski
łut litewski |
5 kamieni=160 funtów
32 funty
1 funt wrocławski lub krakowski
-
-
pół funta wrocławskiego
1/32 funta funta
1/24 grzywny
5 kamieni litewskich
40 funtów litewskich
4/5 funta berlińskiego
1/32 funta litewskiego |
64,8 kg
12,97 kg
0,405 23 kg
0,398 kg
0,477 kg
0,2026 kg
-
-
74,8 kg
14,97 kg
0,374 kg
11,7 g |
Gdy powstawało państwo polskie to miary były różnorodne i zmienne. Zależały głównie od mierzącego, miejsca i rodzaju dobra. Stabilizacja miar i wag nastąpiła dopiero wraz z rozwojem administracji skarbowej i handlu w XII wieku. Jednostki te zaczęto łączyć w system właściwy dla danego miasta i regionu. Stąd też powstały, tak jak wymieniono w powyższym artykule, miary chełmińskie, gdańskie, krakowskie, lwowskie, poznańskie, warszawskie i wrocławskie (dlatego też funkcjonowały różne miary). Jednolity system miar wprowadzono dopiero w 1764 roku. Do ważniejszych jednostek miar i wag staropolskich należały:
| Nazwa i podział jednostki |
Wielkość |
| Handlowe miary długości w m |
| sążeń, sięg = 3 łokcie |
1,787 |
| łokieć = 2 stopy |
0,596 |
| stopa = 2 ćwierci |
0,298 |
| ćwierć = 2 dłonie |
0,149 |
| dłoń = 3 palce |
0,074 |
| palec, cal = 1/3 dłoni |
0,025 |
| Rolne i drogowe miary długości w m |
| staje, zagon = 3 sznury |
133,996 |
| sznur = 10 prętów |
44,665 |
| pręt = 2 kroki |
4,467 |
| krok = 1/2 pręta |
2,233 |
| Rolne miary powierzchni w m2 |
| łan frankoński |
43,2 morgi = 258554 |
| łan królewski, rewizorski |
90 mórg = 538649 |
| morga, mórg = 3 sznury2 |
5985 |
| sznur2 = 10 prętów2 |
1995 |
| pręt2 = 1/10 sznura2 |
199,5 |
| Miary pojemności ciał sypkich w l |
| łaszt = 30 korcy |
3618 |
| korzec = 4 ćwiertnie |
120,605 |
| ćwiertnia, ćwierć = 8 garncy |
30,151 |
| garniec = 4 kwarty |
3,769 |
| kwarta = 4 kwaterki |
0,942 |
| kwaterka = 1/4 kwarty |
0,236 |
| Miary pojemności ciał płynnych w l |
| beczka = 14,4 konwi |
271,36 |
| konew = 5 garncy |
18,845 |
| garniec = 4 kwarty |
3,769 |
| kwarta = 4 kwaterki |
0,942 |
| kwaterka = 1/4 kwarty |
0,236 |
| Miary masy w kg |
| cetnar |
64,836 |
| kamień = 32 funty |
12,967 |
| funt = 2 grzywny |
0,405 |
| grzywna = 16 łutów |
0,203 |
| łut = 1/16 grzywny |
0,013 |
