Zanim napiszę o rodzajach okoliczników, najpierw napiszę czym jest sam okolicznik. Tak więc okolicznik to część zdania, która uzupełnia zasadniczą treść czasownika oznaczająca miejsce, czas, sposób, cel, przyczynę itp. Mówiąc prościej okolicznik to określenie oznaczające okoliczności, które towarzyszą czynnościom, stanom, właściwościom itp. Żeby łatwiej to sobie zapamiętać można nauczyć się tego krótkiego powiedzenia:
Okoliczniki, proszę waszmości,
wskazują, jakie okoliczności towarzyszą czynności.
Najczęściej są one określeniami:
- czasownika np. Szedł ulicą
- przymiotnika np. wyjątkowo pracowity
- przysłówka np. bardzo dobrze
- zaimka np. głównie wtedy
W języku polskim można wyróżnić następujące rodzaje okoliczników:
| Rodzaj okolicznika |
Odpowiada na pytania: |
Opis |
Akcesoryjny/
okoliczności towarzyszącej |
Wśród jakich okoliczności? |
Oznacza dodatkowe cechy danej czynności lub stanu, nie związane z ich miejscem, czasem itd.
Występuje w zdaniu jako wyrażenie przyimkowe, przysłówek, imiesłów przysłówkowy. |
| Celu |
W jakim celu? Po co? Na co?
Komu się nogi nocą nie pocą,
ten wie, że okoliczniki celu
odpowiadają na pytania: w jakim celu? po co? |
Oznacza cel czynności.
Występuje w zdaniu jako wyrażenie przyimkowe, czasownik w formie bezokolicznika. |
| Czasu |
Kiedy? Jak długo? Dopóki? Dokąd? Odkąd?
Nie wiedzą tylko świniopasy
że na pytania kiedy? jak długo? odkąd?
odpowiadają okoliczniki czasu. |
Oznacza czas trwania czynności lub stanu.
Występuje w zdaniu jako przysłówek, wyrażenie przyimkowe, rzeczownik w dopełniaczu lub narzędniku. |
| Miary/Stopnia |
W jakim stopniu? Jak bardzo? Jak daleko? Ile? Ile razy?
Kto zamiast do szkoły
chodził na wagary,
ten nie wie, że jak? jak bardzo? ile razy?
to pytania okoliczników stopnia i miary. |
Oznacza stopień natężenia jakiejś czynności, stanu, właściwości.
Występuje w zdaniu jako przysłówek, wyrażenie przyimkowe, rzeczownik w bierniku lub narzędniku, liczebnik. |
| Miejsca |
Gdzie? Skąd? Dokąd? Którędy?
Cztery pytania okolicznika miejsca:
gdzie (się je),
skąd (ten straszny błąd),
dokąd (biegnie rzeki prąd),
którędy (droga do grzędy). |
Oznacza miejsce czynności lub stanu.
Występuje w zdaniu jako wyrażenie przyimkowe, przysłówek, rzeczownik w narzędniku, zaimek przysłowny. |
| Przyczyny |
Dlaczego? Z jakiego powodu? Z jakiej przyczyny?
Czyżbyś nie wiedział, kolego,
że okoliczniki przyczyny
odpowiadają na pytanie dlaczego? |
Oznacza przyczynę czynności lub stanu.
Występuje w zdaniu jako wyrażenie przyimkowe, zaimek przysłowny, zaimek rzeczowy, rzeczownik w narzędniku. |
| Przyzwolenia |
Mimo co, czego? Wbrew czemu, komu? Na przekór komu, czemu?
Pomimo co?, czyli pytanie okolicznika przyzwolenia
zapamiętać to zbyt wiele jedynie dla lenia. |
Oznacza taki warunek, który powinien przeszkodzić, a nie przeszkodził w wykonaniu jakiejś czynności.
Występuje w zdaniu jako wyrażenie przyimkowe. |
| Sposobu |
Jak? W jaki sposób? Jakim sposobem?
Nazwą Cię żółtodziobem
albo dadzą Ci bobu,
jeśli nie będziesz pamiętał,
że na pytania jak? jakim sposobem?
odpowiadają okoliczniki sposobu. |
Oznacza sposób wykonania jakiejś czynności lub cechę stanu.
Występuje w zdaniu jako wyrażenie przyimkowe, przysłówek, rzeczownik w narzędniku, imiesłów przysłówkowy, wyrażenie porównawcze. |
| Warunku |
Pod jakim warunkiem? W jakim wypadku?
Kto nie nadużywa trunków,
ten pamięta, że okolicznik warunku
odpowiada na pytanie pod jakim warunkiem? |
Oznacza warunek konieczny dla dokonania jakiejś czynności.
Występuje w zdaniu jako wyrażenie przyimkowe. |
| Względu |
Pod jakim względem? Ze względu na co? Według czego? Na podstawie czego? |
Oznacza dokładnie zasięg treści czynności, stanu lub właściwości wyrazu nadrzędnego.
Występuje w zdaniu jako przysłówek, wyrażenie przyimkowe. |
Przykłady okoliczników
Akcesoryjny/okoliczności towarzyszące:
Po ciemku dotarłem do stacji.
Celu:
Idź do klasy po książkę.
Czasu:
Jutro wrócimy do tego tematu.
Miary/Stopnia:
Lekcje odrobiłeś bardzo starannie.
Miejsca:
Wyszedłem na drogę.
Przyczyny:
Z powodu deszczu nie pojechaliśmy na wycieczkę.
Przyzwolenia:
Mimo kontuzji wystartował w wyścigu.
Sposobu:
Wracał szybko.
Warunku:
Na wypadek deszczu wezmę parasol.
Względu:
Pod względem stylu wypracowanie ma wiele usterek.
