Peryfraza to poetycka figura polegająca na zastąpieniu danej nazwy jakiegoś przedmiotu, zjawiska czy osoby, jej omówieniem, wielowyrazowym opisem. Jest to zastąpienie wyrazu jej równoważnikiem znaczeniowym, aby unikać zbyt wielu powtórzeń w tekście.
Przykłady peryfrazy (słowo - znaczenie peryfraza):
- kawa - energetyczny czarny napój
- więzienie - metalowe kraty
- zapomnieć - wyrzucić z pamięci
- dom/mieszkanie - cztery ściany/cztery kąty
- kłamać - mijać się z prawdą
- Japonia - kraj kwitnącej wiśni
- węgiel - czarne złoto
- cukier lub/i sól - biała śmierć
- Polska - kraj nad Wisłą
- starość - jesień życia
- Chiny - Państwo Środka
- szachy - królewska gra
- endorfiny - hormony szczęścia
- gruby - przy kości
- Tybet - dach świata
- telewizor - szklany ekran
- dżuma - czarna śmierć
- Mars - Czerwona planeta
- dom starców - dom spokojnej starości
- stary - nie pierwszej młodości
- ubikacja - tam gdzie król chodzi piechotą
- leniwy - urodzony w niedzielę
Peryfrazą posługiwali się głównie twórcy klasycyzmu tacy jak m.in.: Molier, Wolter, Adam Mickiewicz (przykład poniżej), Ignacy Krasicki, Franciszek Zabłocki, Stanisław Trembecki. Nie chcieli oni zamieszczać w swoich utworach wyrazów potocznych, więc zastępowali je właśnie peryfrazami.
- Wiersz A. Mickiewicza "Zima miejska":
Drugi stambulskie oddycha gorycze
Lub pije z chińskich ziół ciągnione treści.
Gdzie stambulskie gorycze oznaczają *****, a z chińskich ziół ciągnione treści to herbata.
Po co i kiedy stosuje się peryfrazę? Peryfrazę stosuje się po to by:
- stylistycznie urozmaicić jakiś opis,
- wyeliminować powtórzenia,
- by osłabić wymowę danego utworu,
- celowo ukrywa się charakter danego wyrazu/utworu.
